روانکاوی رویکردی به ذهن و اختلال‌های روانی و نحوه درمان آنها با این فرض اساسی است که بیشتر فعالیت‌های ذهنی و پردازش آنها در ضمیر ناخودآگاه رخ می‌دهد.

به عبارت دیگر روان‌کاوی روشی برای پرداختن عمیق‌تر و متمرکزتر بر ناخودآگاه ذهن افراد است. منظور از ناخودآگاه آن بخش از روان است که از دسترس آگاهی خارج شده‌است ولی به کنترل رفتار فرد ادامه می‌دهد.

این اصطلاح نخست در سال ۱۸۹۶ رایج شد. در طول روان‌کاوی، درمانگر که روان‌کاونامیده می‌شود می‌کوشد درمانجو را نسبت به تعارض‌های ناخودآگاهش که به تجربه‌های کودکیِ وی مربوط می‌شوند، آگاه کند. در روان‌کاوی، روان‌کاو داده‌های خود را از مصاحبه‌های بالینی کسب می‌کند.

روان‌کاوی سنتی بر پایهٔ این عقیدهٔ اصلیزیگموند فروید استوار است که تعارض‌های ناخودآگاه میان بخش‌های مختلفِ روان -نهاد، خود، فراخود - علت اصلی رفتار نا بهنجار هستند.

فروید بر این باور بود که آگاهی یافتن از یک تعارضِ دردناک موجب کاهش اضطرابمی‌شود. وی مشاهده کرد که هر گاه بیمارانش تجربهٔ تلخ و تکان دهنده‌ای را همراه با هیجان‌های اضطراب آور آن به یاد می‌آورند، ظاهراً از تأثیر آن تعارض بر رفتار فرد کاسته می‌شود.

البته دست‌یابی به تعارض‌های ناخودآگاه کار ساده‌ای نیست. خود، به کمک سازوکارهای دفاعی مانع از هشیاری نسبت به افکار ناخودآگاه می‌شود. کسب بینش نسبت به ناهشیاری مستلزم فریب دادن خود و تضعیف حالت دفاعی آن است. تداعی آزاد، تفسیر، تحلیل رؤیا، مقاومت و انتقال پنچ فن اصلی برای آگاهی یافتن به تعارض‌های ناخودآگاه هستند.

1. تفسیر. در روان‌کاوی، روان کاو صرفاً تفسیری از آن چه بیمار اظهار داشته یا انجام داده‌است، ارائه می‌کند. برای مثال، اگر بیمار با عصبانیت و از روی خشم از پدرش صحبت می‌کند، روان کاو ممکن است نشانه‌های کنونی بیماری را نشانی از احساس‌های سرکوب شدهٔ شخص نسبت به پدرش بداند.

2. تحلیل رؤیا. فروید رؤیا را شاهراهی که به ناخودآگاه ختم می‌شود می‌دانست، چرا که در میان خواب، خود قادر به دفاع کردا از خویش در برابر تعارض‌ها ی ناخودآگاه که به صورت‌های گوناگونی در خواب نمود می‌یابند، نیست.

3. مقاومت. روان‌کاو با مشاهدهٔ گفته‌های بیمار به کاوش پیرامون نمونه‌های مقاومت، یعنی تمایل به باز داری از ابراز آزادانهٔ مطلب ناخودآگاه آن‌ها می‌پردازد؛ مثلاً اگر بیمار در مورد گفتگو در بارهٔ یک موضوع مقاومت می‌کند، در این صورت روان کاو سعی می‌کند با دنبال کردن موضوع دلیل مقاومت را دریابد.

4. انتقال. در میان روان‌کاوی، بیمار ممکن است احساس‌هایی را که در سال‌های گذشتهٔ زندگی خود به خصوص در مورد پدر، مادر یا سایر افراد با اهمیت تجربه کرده‌است، در روابط خود با درمانگر، انعکاس دهد. این پدیده انتقال نام گرفته‌است. روان کاو این واکنش‌های هیجانی را واقعی نمی‌پندارد و آن‌ها را از زاویهٔ تعارض‌های حل نشدهٔ دوران کودکی یا روابط قبلی بیمار می‌نگرد و مورد تفسیر قرار می‌دهد